BOORDGELD - SCHEEPSGELD
Holland-Amerika Lijn
(Inleiding)
Vergeleken met de KRL en SMN zijn bij de HAL slechts enkele schepen ingezet. Mede omdat de HAL alleen 'biljetten op scheepsnaam' heeft uitbracht, zijn van deze maatschappij minder biljetten in omloop gebracht. De schepen waarvan boordgeld bekend is zijn het s.s. "Nieuw Amsterdam", het s.s. "Volendam" en het s.s. "Veendam", waarvan het s.s. "Veendam" niet eens op Ned. Indië heeft gevaren. De biljetten van het s.s. "Volendam" hebben veel weg van de uitvoering bij de KRL, maar de biljetten van het s.s. "Nieuw Amsterdam" en s.s. "Veendam" hebben een eigen ontwerp.
S.S. "NIEUW AMSTERDAM"
Het s.s. "Nieuw Amsterdam" kwam in 1938 als passagierschip in de vaart. Bij aanvang van WO-2 werd dit schip gevorderd en overgedragen aan het Brits Ministry of War Transport. Het vertrok naar Halifax waar het tot troepentransportschip werd omgebouwd. Met s.s. "Nieuw Amsterdam" heeft zich tijdens WO-2 buitengewoon verdienstelijk gemaakt voor de geallieerden en kon wel 8000 militairen vervoeren. Als het s.s. "Nieuw Amsterdam' na de oorlog weer onder Nederlandse vlag komt te varen heeft het nog twee reizen van Southampton naar Singapore en weer terug gemaakt als troepentransportschip. Op de reis richting Singapore nam het Nederlandse militairen mee en op de terugreis naar Southampton repatrianten die het onrustige Ned. Indië ontvlucht waren. Op de tweede terugreis keerde het schip van Southampton meteen terug naar Rotterdams om omgebouwd te worden naar zijn oorspronkelijke functie als passagiersschip.
Het boordgeld van het s.s. "Nieuw Amsterdam"
Van de twee reizen dat het s.s. "Nieuw Amsterdam" als troepentransportschip voor de Nederlandse regering voer is alleen van de laatste reis bekend dat er boordgeld werd gebruikt en dat alleen tijdens de thuisreis. De boordgeldbiljetten op het s.s. "Nieuw Amsterdam" werden wisselbons genoemd en hebben de waardes van 1 cent, 5 cent en 10 cent. Op deze wisselbons werd de naam van de maatschappij niet vermeld en is de enige serie met de lage waarde van 1 cent.
AV.HAL.NA.01.02b uitleg
a. Deze wisselbonnen hebben een serienummer van vijf cijfers maar geen letters.
b. Op deze wisselbons wordt geen maatschappijnaam vermeld.
c. Het worden geen waardebonnen maar wisselbons genoemd.
d. Dit is de enige serie met de lage waarde van 1 cent.
e. Op deze wisselbons staat de vertrekdatum vermeld en niet de vermoedelijke aankomstdatum.
f. De wisselbons zijn ondertekend door de purser.
AV.HAL.NA.01.02b AV.HAL.NA.05.02b AV.HAL.NA.10.02b
S.S. "VOLENDAM"
Het s.s. "Volendam" werd in Glasgow bij de werf Harland & Wolff gebouwd en kwam op 12 april 1922 als passagierschip in de vaart. Ook dit schip werd tijdens WO-2 gevorderd en voer vanaf juni 1940 voor het Britse Ministry of War Transport als troepentransportschip. Al op 30 augustus 1940 werd dit schip getorpedeerd toen het in konvooi over de Engelse wateren voer. De militairen werden op volle zee van boord gehaald en op drie andere schepen overgezet. Het s.s. "Volendam" werd vervolgens naar het Engelse Isle of Bute versleept en aan de grond gezet. Later werd het schip vlot getrokken en voor herstelwerkzaamheden naar Liverpool gesleept. Na WO-2 heeft het s.s. "Volendam" enkele reizen op Ned. Indië gemaakt.
Het boordgeld van het s.s. "Volendam"
De biljetten van het s.s. "Volendam" vertonen gelijkenis met de biljetten van de KRL, maar hebben kleine verschillen.
AV. HAL.Vo.50.14b (217) uitleg
a. De reis met de datum hierboven heeft naar mijn weten als enige biljetten met een waarde van 50 cent gehad.
b. De biljetten van s.s. "Volendam" hebben maar een verzilveringsclausule.
c. De Holland-Amerika Lijn heeft geen serieletters gebruikt.
AV.HAL.Vo.05.09b (212) AV. HAL.Vo.10.14b (217) AV.HAL.Vo.25.09b (212)
AV. HAL.Vo.50.14b (217)
AV.HAL.Vo.100.13b (216) AV.HAL.Vo.250.09b (212)
Tabel met reisgegevens van het s.s. "Volendam" en het tot op heden bekende boordgeld
| Reisnummer | Reis | Van - naar | Einde-reisdatum op biljet | |
|---|---|---|---|---|
| 1a | AV.HAL.Vo.09a (212) | uitreis | R'dam - T. Priok | ca. 21-04-1949 |
| 1b | AV.HAL.Vo.09b (212) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 31-05-1949 |
| 2a | AV.HAL.Vo.13a (216) | uitreis | R'dam - T. Priok | ca. 25-10-1949 |
| 2b | AV.HAL.Vo.13b (216) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 02-12-1949 |
| 3b | AV.HAL.Vo.14b (217) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 12-03-1950 |
| 4b | AV.HAL.Vo.21b (224) | thuisreis | T. Priok - R'dam | ca. 17-01-1951 |
S.S. "VEENDAM"
(emigrantenreis USA)
Net als het zusterschip s.s. "Volendam" werd het s.s. “Veendam” bij de werf van Harland & Wolff gebouwd en kwam op 23 maart '23 in de vaart. Tijdens het bombardement van Rotterdam lag het s.s. "Veendam" afgemeerd aan de Wilhelminakade, maar kon op tijd naar de Waalhaven versleept worden. Op 31 mei '41 werd dit schip door de Duitsers gevorderd en verdween gedurende de oorlog naar Hamburg om als logementschip dienst te doen voor Duitse onderzeebootbemanningsleden. Aan het eind van WO-2 raakte het s.s. "Veendam" door Engelse bombardementen ernstig beschadigd en zonk gedeeltelijk. In oktober '46 werd het schip gelicht en naar Amsterdam gesleept om door de Ned. Dok- en Scheepsbouw-Mij te worden hersteld. Hierna keerde het s.s. "Veendam" terug naar de Rotterdamse thuishaven.
Het boordgeld van het s.s. "Veendam"
Van het s.s. “Veendam” is wat boordgeld betreft niet veel bekend. Het heeft niet op Nederlandsch-Indië gevaren en alleen van reisnummer 136 is bekend dat er boordgeld werd gebruikt. De reis begon op 19 september 1947 vanuit Rotterdam en ging met emigranten via Southampton naar New York, waar het op 29 september aankwam. De thuisreis was op 14 oktober 1947 en ging ook weer over Southampton naar Rotterdam, waar het op 25 oktober aankwam.
AV.HAL.Vnd.10 (136) uitleg
a. De biljetten van vijf en 10 dollarcent hebben allemaal hetzelfde biljetnummer No.0011.
b. De waarde van de biljetten is in Amerikaanse dollars met daarachter de Nederlandse waarde tussen haakjes.
c. Deze biljetten hebben een eigen verzilveringsclausule.
AV.HAL.Vnd.05 (136) AV.HAL.Vnd.10 (136)