BOORDGELD - SCHEEPSGELD

Gecharterde schepen

(Inleiding)

Omdat de KRL, SMN en de HAL niet over voldoende schepen beschikten moesten zij een beroep doen op andere scheepvaartmaatschappijen. Met name vanaf eind 1945 groeide de vraag naar scheepsruimte en de daaropvolgende jaren bleef die vraag alleen maar groeien. Toen op 27 december 1949 een eind kwam aan het Nederlands koloniale bewind in Ned.-Indië, keerden de Nederlandse militairen in een zo kort mogelijk tijdsbestek weer huiswaarts. Ook veel Indische sympathisanten en Molukse medestrijders zouden hun land verlaten. Reden dat er nóg meer schepen ingehuurd moesten worden. Zelfs op al die gecharterde schepen werd boordgeld gebruikt, soms al bestaande biljetten, maar vaak ook met een eigen ontwerp. 

M.S. "TJISADANE" (Java-China-Japan Lijn) 

Het m.s. “Tjisadane” was een van die charters. Dit schip werd in 1931 bij de NSM te Amsterdam opgeleverd en kwam als passagiers/vrachtschip voor de Java-China-Japan Lijn (JCJL ofwel RIL) in de vaart, met Batavia als thuishaven. Na de aanval op Pearl Harbor werd dit schip gevorderd en verbouwd tot troepentransportschip, met een capaciteit voor 1485 militairen en heeft gedurende WO2 voornamelijk dienstgedaan op de Pacific. Na de Japanse capitulatie heeft het m.s. “Tjisadane“ vanuit Nederlands-Indië twee reizen naar Nederland verzorgd.

De eerste reis vertrok op 01-03-’46 vanuit Tandjong Priok en voer over Belawan naar Amsterdam waar het op 01-04-’46 aankwam. De tweede en tevens laatste reis was op 06-06-’46 ook vanuit Tandjong Priok en ging wederom over Belawan naar Amsterdam, waar het op 09-07-’46 aankwam. Na die laatste reis werd het m.s. "Tjisadane" bij de NSM in haar oorspronkelijke staat als passagiers/vrachtschip hersteld en vertrok daarna voorgoed uit Nederland om tussen Java en China een lijndienst te verzorgen.

Het boordgeld gebruikt op het m.s. "Tjisadane"

Na het s.s. "Nieuw Amsterdam" is het m.s. "Tjisadane" het tweede schip waarvan bekend is dat er boordgeld werd gebruikt. De biljetten hebben een geheel eigen ontwerp en alleen de stempel op het biljet doet eraan herinneren dat het om het m.s. "Tjisadane" gaat. Doordat op beide biljetten geen datum staat weet ik niet tijdens welke reis ze zijn gebruikt.  

a            b           c

AV.RIL.Tji.05 voorkant 5 cent                           Stempel biljet uitgelicht                       AV.RIL.Tji.05 achterkant 5 cent

a. Tot op heden zijn alleen biljetten van 5 en 10 cent bekend. Beide biljetten zijn gedrukt op crèmekleurig dik papier. In de onderdruk van de 5 cent staat over de gehele voorzijde in kleine groene letters de tekst ROYAL INTEROCEAN LINES en bij de 10 cent is dat met gele letters. Aan de voorzijde staat in zwarte boekdruk een serienummer van 1 letter en 4 cijfers, de maatschappijnaam, de waarde en om welke valuta het gaat. Een scheepsnaam en reisgegevens zijn in de druk zelf niet opgenomen. 

b. De voorzijde is voorzien van twee paarskleurige stempels. De ronde stempel vermeld de maatschappijnaam en de naam van het schip en de tweede rechthoekige stempel geeft aan dat er tweede class A wordt gereisd. 

c. Op de keerzijde wordt omschreven waarvoor men dit boordgeld wel en niet kan gebruiken.

           

AV.RIL.Tji.05                                                     AV.RIL.Tji.10

       

S.S. "ASTURIAS" (British Admiralty)  

Het s.s. "Asturias" kwam in 1929 als passagierschip in de vaart. Nadat het tijdens WO2 als kruiser dienst deed en werd gevorderd, werd het schip door de British Admiralty aangekocht en verbouwd tot emigrantenschip. Als zodanig ging het s.s. "Asturias" tussen Engeland en Australië varen en heeft vijf reizen van Tandjong Priok naar zowel Amsterdam als Rotterdam gemaakt, om Nederlandse troepen en Molukse militairen met hun gezin naar Nederland te vervoeren. De biljetten hieronder zijn van de eerste reis naar Rotterdam.

Het boordgeld gebruikt op het s.s. "Asturias"

Het s.s. "Asturias" heeft tijdens die vijf reizen drie keer de Amsterdamse- en twee keer de Rotterdamse havens aangedaan. Van één reis is bekend dat er boordgeld werd gebruikt. De biljetten zien er uit als de biljetten die bij de KRL werden gebruikt, maar deze zijn tweezijdig gedrukt omdat zij voor zowel een Engelstalige als Nederlandstalige zijde kozen. 

         

AV.MOT.Ast.10.01b Nederlandstalige zijde                                       AV.MOT.Ast.10.01b Engelstalige zijde

De reis waarbij boordgeld werd gebruikt begon op 13 september '49 in Tandjong Priok en eindigde op de datum die op het biljet staat, namelijk 4 oktober '49. Zoals op het biljet staat vermeld was inwisselen van overgebleven biljetten niet mogelijk.

          AV.MOT.Ast.05.01b                                                     AV.MOT.Ast.10.01b                                                    AV.MOT.Ast.25.01b 

 

De 'GENERALSCHEPEN' 

'Military Sea Transport Service'- USA 

Vanuit Amerika werden ook schepen gehaald. Na WO2 hadden de Amerikanen een aantal nog vrij jonge troepentransportschepen nutteloos aan de kade liggen. Prima schepen om een groot aantal militairen uit Ned.-Indië weg te halen. Twaalf schepen, die allen de naam van een Amerikaanse Generaal hadden, zouden vijftien reizen voor hun rekening nemen. Op 1 maart 1950 waren deze schepen al overgedragen aan de 'Military Sea Transportation Service'- (USA) en enkele weken later zou het s.s. "General Stuart Heintzelman” de eerste reis voor haar rekening nemen.

Uitleg tweetalige tekst  

 

           AV.MSTS.GSte.25.07b                                                                                   AV.MSTS.GSte.25.07b       

a. Alle deze 'GENERALSCHEPEN' hebben in opdracht van het Ministerie van Oorlog (Nederland) gevaren.

b. De grote serieletter onder de bovenrand van het biljet is in alfabetische volgorde aan een reis gekoppeld.

c. De waarde is Amerikaans Courant.

d. Zowel de vertrekdatum als de vermoedelijke aankomstdatum zijn op het biljet vermeld.

e. De biljetten zijn genummerd met 4 cijfers.

f. Er is geen verzilveringsclausule.

g. De kleine serieletters boven de onderrand van het biljet hebben 3 of 4 letters.

Het gebruikt van boordgeld op de 'GENERALSCHEPEN'

Het ontwerp van deze biljetten is geheel anders dan van de Nederlandse biljetten. Ook deze biljetten zijn tweezijdig gedrukt met een Nederlandstalige en een Engelstalige zijde. Voor ieder reis is een andere kleurencombinatie gekozen en iedere waarde heeft zijn eigen kleur en daarbij is gekozen voor de meest prachtige pasteltinten. Zowel de vertrekdatum als de vermoedelijke aankomstdatum staan op het biljet vermeld en de bedragen zijn in Amerikaans courant. Dat de 'GENERALSCHEPEN' in opdracht van het Ministerie van Oorlog voeren is duidelijk op de biljetten te zien. 

Tabel met reisgegevens van het tot op heden bekende boordgeld gebruikt op de 'GENERAL'- schepen

	Scheepsnaam	Reisnummer	Letter	Waarde en serieletter	Vertrekdatum   ca. op biljet	Aankomstdatum   ca. op biljet	Vertrekdatum (definitief)	Aankomstdatum (definitief)
1b	"Stuart Heintzelman"						T. Priok 20-03-'50	A'dam 03-04-'50
2b	"C.H. Muir" (1e reis)						T. Priok 01-04-'50	R'dam 24-04-'50
3b	"C.C. Ballou" (1e reis)	Av.Gen.Bal.03b	B	5=AGH 10=AGG 25=AGF	T. Priok 08-04-'50	A'dam 01-05-'50	T. Priok 08-04-'50	A'dam 30-04-'50
4b	"R.L. Howze"						T. Priok 09-04-'50	A'dam 01-05-'50
5b	"W.M. Black"	Av.Gen.Bla.05b	C	5=AGL	T. Priok 24-04-'50	A'dam 15-05-'50	T. Priok 25-04-'50	A'dam 18-05-'50
6b	"S.D. Sturgis" (1e reis)						T. Priok 04-05-'50	R'dam 26-05-'50
7b	"M.B. Stewart"	Av.Gen.Ste.07b	E	5=AGT        25=AGR	T. Priok 30-04-'50	R'dam 22-05-'50	T. Priok 04-05-'50	R'dam 27-05-'50
8b	"M.L. Hersey"	Av.Gen.Her.08b	F	5=AGX 10=AGW 25=AGV	T. Priok 08-05-'50	A'dam 30-05-'50	T. Priok 09-05-'50	A'dam 01-06-'50
9b	"A.W. Greely"	Av.Gen.Gre.09b	G	5=AGAB 10=AGAA 25=AGZ 100=AGY	T. Priok 26-05-'50	R'dam 17-06-'50	T. Priok 26-05-'50	R'dam 18-06-'50
10b	"J.H. "Mac Rae"	Av.Gen.Mac.10b	H	5=AGAF 10=AGAE 25=AGAD 100=AGAC	T. Priok 01-06-'50	R'dam 22-06-'50	T. Priok 31-05-'50	R'dam 23-06-'50
11b	"Harry Taylor"						T. Priok 08-06-'50	A'dam 01-07-'50
12b	"W.C. Langfitt"						T. Priok 18-06-'50	A'dam 11-07-'50
13b	"C.H. Muir" (2e reis)						T. Priok 22-06-'50	R'dam 15-07-'50
14b	"C.C. Ballou" (2e reis)						T. Priok 14-09-'50	R'dam 07-10-'50
15b	"S.D. Sturgis" (2e reis)	Av.Gen.Stu.15b	M	5=AGAW 10=AGAX 25=AGAY	T. Priok 15-09-'50	A'dam 07-10-'50	T. Priok 17-09-'50	A'dam 09-10-'50

 

S.S. "GENERAL BALLOU"

De biljetten van de 'GENERALSCHEPEN' hebben linksonder een biljetnummer van 4 cijfers in zwarte druk, die na het drukprocedé werden aangebracht. Alleen de biljetten van het s.s. "General Ballou" zijn hierin een uitzondering, deze zijn zonder biljetnummer in omloop gebracht.

a   b   c

   AV.MSTS.GBal.05.03b                                          AV.MSTS.GBal.10.03b                                               AV.MSTS.GBal.25.03b

a. Reis 3. "General Ballou" (1e reis),   5 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

b. Reis 3. "General Ballou" (1e reis), 10 dollarcent. Engelstalige zijde.

c. Reis 3. "General Ballou" (1e reis), 25 dollarcent. Engelstalige zijde.

S.S. "GENERAL BLACK" 

a

AV.MSTS.GBla.05.05b

a. Reis 5. "General Black", 5 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

S.S. "GENERAL STEWART"

a      b

AV.MSTS.GSte.05.07b                                              AV.MSTS.GSte.25.07b

a. Reis 7. "General Stewart",   5 dollarcent. Engelstalige zijde.

b. Reis 7. "General Stewart", 25 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

S.S. "GENERAL HERSEY"

a   b    c

AV.MSTS.GHer.05.08b                                                AV.MSTS.GHer.10.08b                                          AV.MSTS.GHer.25.08b

 

a. Reis 8. "Gen. Hersey",   5 dollarcent. Engelstalige zijde.

b. Reis 8. "Gen. Hersey", 10 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

c. Reis 8. "Gen. Hersey", 25 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

S.S. "GENERAL GREELY"

a   b   c

AV.MSTS.GGre.05.09b                                               AV.MSTS.GGre.10.09b                                          AV.MSTS.GGre.25.09b

d

AV.MSTS.GGre.100.09b

a. Reis 9.  "Gen. Greely",  5 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

b. Reis 9. "Gen. Greely", 10 dollarcent. Engelstalige zijde.

c. Reis 9.  "Gen. Greely", 25 dollarcent. Nederlandstalige zijde.

d. Reis 9.  "Gen. Greely",  1 dollar. Engelstalige zijde.

S.S. "GENERAL MC. RAE"

a   b   c

AV.MSTS.GMGr.05.10b                                               AV.MSTS.GMGr.10.10b                                         AV.MSTS.GMGr.25.10b

 d

AV.MSTS.GMGr.100.10b

a. Reis 10. "Gen. Mc Rae",  5 dollarcent. Engelstalige zijde. Let op de naamaanduiding "General Mac Gray" zoals het biljet vermeldt.

b. Reis 10. "Gen. Mc Rae", 10 dollarcent. Nederlandstalige zijde. Let op de naamaanduiding "General Mac Gray" zoals het biljet vermeldt.

c. Reis 10. "Gen. Mc Rae", 25 dollarcent. Engelstalige zijde. Let op de naamaanduiding "General Mac Gray" zoals het biljet vermeldt.

d. Reis 10.  "Gen. Mc Rae", 1 dollar. Nederlandstalige zijde. Let op de naamaanduiding "General Mac Gray" zoals het biljet vermeldt.

Met dank aan soldaat Rinze van der Schaaf 403 BI (6-1 RI)

S.S. "GENERAL STURGIS"

a   b   c

AV.MSTS.GStu.05.15b                                        AV.MSTS.GStu.10.15b                                          AV.MSTS.GStu.25.15b

a. Reis no. 15 "Gen. Sturgis" (2e reis),   5 dollarcent. Engelstalige zijde (2e reis). Let op de naamaanduiding "General Sturgess" zoals het biljet vermeldt.

b. Reis no. 15 "Gen. Sturgis" (2e reis), 10 dollarcent. Nederlandstalige zijde (2e reis). Let op de naamaanduiding "General Sturgess" zoals het biljet vermeldt.

c. Reis no. 15 "Gen. Sturgis" (2e reis), 25 dollarcent. Nederlandstalige zijde (2e reis). Let op de naamaanduiding "General Sturgess" zoals het biljet vermeldt.