BOORDGELD - SCHEEPSGELD
Stoomvaart Maatschappij 'Nederland'
(Inleiding)
De boordgeldbiljetten van de SMN hebben een eigen ontwerp en zien er anders uit dan die van de KRL en HAL. De SMN gaf alleen 'biljetten voor algemene gebruik' uit en zijn dus zonder scheepsnaam en reisdatum. Net als bij de HAL zijn van de SMN minder biljetten in omloop gebracht als bij de KRL.
DE EERSTE SERIE
Over het eerste betaalmiddelen bij de SMN is niet zo heel veel bekend. Ik bijvoorbeeld niet vertellen in welke periode deze bonnen werden gebruikt en in welke vorm deze bonnen dienst hebben gedaan. Het ontwerp is eenvoudig en eenzijdig gedrukt. Het lijken bonnen te zijn om aankopen te doen en hebben niets weg hebben de scheepsgeldbiljetten. De bonnen hebben aan de linkerzijde een kartelrand, wat betekent dat ze uit een bonnenboekje gescheurd zijn. Momenteel zijn van dit type betaalmiddel vier waardes bekend, dat zijn de 5 cent, 10 cent, 50 cent en de fl. 2,50. Er zullen ongetwijfeld meer waardes in omloop zijn geweest.
AV.SMN.Alg.05
AV.SMN.Alg.10 AV.SMN.Alg.50
AV.SMN.Alg.250
De vier tot op heden bekende waardes uit de eerste serie
Passagierscheques
Een ander betaalmiddel dat niets weg heeft van scheepsgeldbiljetten zijn de passagierscheques. Deze cheques hebben waardes van 10 en 25 gulden. De bedoeling van deze passagierscheques was om er grote bedragen mee af te rekenen, zodat handen vol munten overbodig waren. Deze cheques moesten voordat de reis begon worden aangeschaft. Dat kon bij de afdeling Financiën van het SMN-kantoor, of bij een van hun agentschappen. De aanschaf kon alleen met contante betaling. Tijdens de reis kon zo'n cheques bij de administrateur worden ingewisseld tegen boordgeld, maar het was verstandiger om met zo'n cheque grotere betalingen te doen, zodat boordgeld overbodig was. De administrateur van het schip noteerde op de blanco keerzijde van een cheque het aankoopbedrag, en dat deed hij tot de waarde van de cheque bereikt was.
Beide passagierscheques zijn eenzijdig gedrukt, met als onderdruk de tekst 'NV Stoomvaartmaatschappij Nederland'. Het serienummer van zo'n cheques heeft 1 letter en 5 cijfers dat twee keer wordt vermeld. De cheques zijn ondertekend met de handtekening van twee werknemers en deze handtekeningen kunnen variëren.
AV.SMN.Pass.1000 AV.SMN.Pass.2500
Variant ⇓
AV.SMN.Pass.1000.va
a. Deze passagierscheque heeft een andere handtekeningcombinatie.
DE TWEEDE SERIE
De tweede serie is net als de eerste eenzijdig gedrukt en zijn biljetten voor algemeen gebruik. Ze vermelden, net zoals de algemene biljetten van de KRL, alleen de "T" voor thuisreis en gebruiken twee serielettercombinaties. Voor de SMN-schepen is de AQC-serie gebruikt en voor gecharterde schepen de CZB-serie.
De AQC-serie is alleen bestemd voor gebruik op SMN-schepen
AV.SMN.AQC.10
a. De "T" voor thuisreis werd voor zowel de uit- als thuisreis gebruikt.
b. De AQC-serie is uitsluitend te gebruiken aan boord van troepen-vervoerende schepen.
c. Bij de AQC-serie werd een verzilveringsclausule vermeld.
d. De AQC-serie werd alleen op de SMN-schepen gebruikt.
AV.SMN.AQC.05 AV.SMN.AQC.10 AV.SMN.AQC.25
AV.SMN.AQC.100 AV.SMN.AQC.250
Varianten ⇓
AV.SMN.AQC.100.va
a. Dit biljet heeft twee stempels die door de 'Commandant Overzeese Troepen' (C.O.T.) op het biljet zijn geplaatst. Omdat de beide stempels van het biljet niet goed leesbaar zijn vermeld is de tekst. In het centrum van de stempel staat 'C.O.T'. (Commandant Overzeese Troepen), met daaromheen in kleinere letters 'Afd. Dienst Vervoers Regeling'. In de grote buitenring staat 'DIENST VAN DEN KWARTIERMEESTER GENERAAL'.
De CZB-serie is alleen bestemd voor de gecharterde schepen
AV.SMN.CZB.10
a. De CZB-serie heeft aan de rechterzijde een zwarte of rode verticale balk.
b. Ook bij de CZB-serie werd de "T" voor thuisreis voor zowel de uit- als thuisreis gebruikt.
c. De CZB-serie werd alleen gebruikt op schepen die door de SMN gecharterd zijn.
d. De CZB-serie heeft géén verzilveringsclausule.
AV.SMN.CZB.05 AV.SMN.CZB.10 AV.SMN.CZB.25
AV.SMN.CZB.100