BOORDGELD - SCHEEPSGELD

Stoomvaart Maatschappij 'Nederland'

(De voorloper van de SMN-munten is een bonnensysteem)

Omdat over de oorsprong en het gebruik van SMN-bonnen nog niet zo heel veel bekend is omschrijf ik ze op zowel deze pagina als op de muntenpagina. De SMN-bonnen zijn de voorloper van de SMN-munten. De bonnen zijn eenvoudig van ontwerp en lijken in niets op de scheepsgeldbiljetten die op deze website staan. Ze zijn gemaakt van lichtbruin papier, de tekst is in zwarte boekdruk en de waarde van zo'n bon wordt met een eigen kleur in de onderdruk aangegeven. De kartelrand aan de linkerzijde van de bonnen wijst erop dat ze uit een bonnenboekje zijn gescheurd.

Met dit bonnensysteem kon tijdens de reis aankopen worden gedaan. Omdat het steeds weer opnieuw controleren van al deze bonnen na een reis tijdrovend was, werd dit systeem vervangen door de SMN-munten. De bonnen waren aan slijtage onderhevig, ze moesten daardoor regelmatig vervangen worden, terwijl dat bij de munten niet het geval was en in roulatie konden blijven. Qua uiterlijk hebben de bonnen geen enkele gelijkenis met boordgeldbiljetten, maar de functie was hetzelfde, met alle twee konden tijdens een reis zowel goederen als diensten worden betaald. Momenteel zijn vijf waardes van deze bonnen bekend, dat zijn de 5 cent, 10 cent, 50 cent, de 100 cent en de 250 cent. Dat er in de nabije toekomst andere waardes bijkomen lijkt mij niet onwaarschijnlijk.

 

AV.SMN.Alg.05

            

AV.SMN.Alg.10                                     AV.SMN.Alg.50

AV.SMN.Alg.250

Bij grote bedragen kon een passagierscheques de munten vervangen

Een tweede betaalmiddel dat niet zo heel veel weg heeft van het gebruikelijk scheepsgeld zijn de SMN-passagierscheques. Deze passagierscheques vertegenwoordigden een waarde van 10 en 25 gulden. Deze cheques waren bedoeld om grote bedragen mee af te rekenen, zodat handen vol munten overbodig werden. De cheques moesten voor aanvang van een reis aangeschaft worden. Dat kon bij de Afdeling Financiën van het SMN-kantoor of bij een van hun agentschappen tegen contante betaling. Tijdens een reis kon zo'n cheque bij de administrateur worden ingewisseld voor munten, of er werden grote aankopen of diensten mee betaald, zodat munten overbodig waren. De administrateur moest het aankoopbedrag op de blanco keerzijde van de cheque noteren en ondertekenen, dat deed hij zolang de waarde van een cheque niet was bereikt.

De passagierscheques zijn eenzijdig gedrukt, met als onderdruk de tekst NV Stoomvaartmaatschappij 'Nederland'. Het serienummer heeft een letter en vijf cijfers die twee keer worden vermeld. De cheques zijn ondertekend door twee werknemers en de handtekeningen kunnen variëren.

                    

AV.SMN.Pass.1000                                                                                AV.SMN.Pass.2500 

Variant ⇓

a

AV.SMN.Pass.1000.va

a. Een passagierscheque met een andere handtekeningcombinatie.

 

Boordgeldbiljetten

De SMN-biljetten hebben een ontwerp dat er anders uit ziet dan die van de KRL en HAL. Bij de SMN zijn alleen 'biljetten voor algemene gebruik' in omloop geweest, deze zijn dus zonder scheepsnaam en reisgegevens. Dat houdt in dat bij zowel de SMN als de HAL veel minder varianten in omloop zijn geweest dan bij de KRL het geval was. 

De biljetten zijn eenzijdig gedrukt en hebben, zoals dat bij de 'biljetten voor algemene gebruik' van de KRL ook het geval is, alleen een "T" voor de thuisreis op de biljetten staan. Er zijn twee serielettercombinaties; de AQC-serie was bestemd voor schepen van de SMN zelf en de CZB-serie voor schepen die door de SMN werden gecharterd.

De AQC-serie was bestemd voor schepen van de SMN zelf

AV.SMN.AQC.10

a. De "T" voor thuisreis werd voor zowel op de biljetten voor de uit- als thuisreis gebruikt.

b. De AQC-serie was uitsluitend geldig aan boord van troepentransportschepen. 

c. Bij de AQC-serie heeft slechts één verzilveringsclausule.

d. De AQC-serie was alleen geldig op schepen van de SMN.

                

       AV.SMN.AQC.05                                                           AV.SMN.AQC.10                                                     AV.SMN.AQC.25

          

           AV.SMN.AQC.100                                                                 AV.SMN.AQC.250  

Varianten ⇓

a

AV.SMN.AQC.100.va

a. Op de variant staan twee stempels van de 'Commandant Overzeese Troepen' (C.O.T.). Omdat beide stempels slecht leesbaar zijn omschrijf ik de tekst als volgt. In het centrum van zo'n stempel staat C.O.T. (Commandant Overzeese Troepen), met daaromheen in kleinere letters 'Afd. Dienst Vervoers Regeling'. In de buitenring staat met grote letters 'DIENST VAN DEN KWARTIERMEESTER GENERAAL'.

 

De CZB-serie was bestemd voor schepen die door de SMN werden gecharterd

AV.SMN.CZB.10

a. De CZB-serie heeft aan de rechterzijde een zwarte of rode verticale balk als extra herkenning dat het om een gecharterd schip gaat.

b. Ook bij de CZB-serie werd de "T" voor thuisreis voor zowel de uit- als thuisreis gebruikt.

c. De CZB-serie werd alleen gebruikt op schepen die door de SMN gecharterd werden.

d. De CZB-serie heeft géén verzilveringsclausule.

          

   AV.SMN.CZB.05                                                      AV.SMN.CZB.10                                                      AV.SMN.CZB.25       

AV.SMN.CZB.100