De troepentransportschepen

De troepentransportschepen waren voor een groot deel omgebouwde passagiers- en vrachtschepen. Er waren ook troepentransportschepen, maar die waren bij lange na niet toereikend om in totaal 120.000 militairen te kunnen vervoeren. Een schepen moesten eerst aangepast worden, zodat ook zij geschikt werden voor troepenvervoer. Bij de passagiersschepen ging dat ten koste van alle luxe, vrachtschepen waren een stuk eenvoudiger aan te passen. Om aan de vraag naar voldoende scheepsruimte te kunnen voldoen, moesten vanuit het buitenland ook schepen ingehuurd worden. Alle schepen tezamen voeren onder gezag van de Nederlandse regering (Ministerie van Oorlog). 

Inspecteurs beoordelen zojuist een standy (boven) en een wasgelegenheid (onder) op het ms "Kota Baroe" 

De slaapzalen, die zich in de scheepsruimen bevonden, waren bestemd voor militairen zonder of lage rang, de hutten voor officieren en onderofficieren. Vanwege de beperkte ruimte moest in de slaapzalen alles goed benut worden, de bedden (standy's of hangmatten) werden dan ook boven elkaar geplaatst, soms wel tot vijfhoog. De afstand in hoogte was ook minimaal, waardoor rechtop zitten vaak niet eens mogelijk was. Sommige slaapzalen moesten zelfs overdag voor andere doeleinden worden gebruikt en dan moest vanzelfsprekend iedere ochtend alles aan kant.

Administrateurs zijn in overleg in een van de hutten

Er waren soms zoveel militairen aan boord, dat zelfs eenrichtingsverkeer op sommige dekken nodig was. Vijftienhonderd militairen aan boord was normaal, maar dat konden er wel eens enkele duizenden zijn en dan moest alles in goede banen worden geleid. Zo moest ook het nuttigen van de maaltijd in diverse zittingen gebeuren.

Maaltijdenkaart (4e zitting) gebruikt aan boord van het ss "Nieuw Amsterdam"

Omdat de reis 3 tot 4 weken zou duren was de aankoop van een versnapering, rookwaren en toiletartikelen wenselijk. Op schepen als de "Johan van Oldenbarnevelt" was een winkeltje en zelfs een kapper aanwezig, maar op de kleinere en vrachtschepen was men al snel aangewezen op de CADI. Alcohol was tijdens de reis in principe verboden, maar ondanks dat kwam het soms toch voor. Voor betaling van al deze goederen was men in die periode aangewezen op boordgeld, dit geld werd ingevoerd omdat Nederlands geld meenemen buiten de landsgrenzen verboden was. Bij de allereerste reizen werd soms met Engels geld betaald, maar konden aankopen ook naderhand worden ingehouden op soldij.  

Een biljetje dat gebruikt werd op een gecharterd schip (SMN) 

Aan goede hygiëne waren tijdens de reis strenge regels verbonden. Tijdens dagelijkse corveediensten moesten de militairen vooral zorgen dat alles goed schoon werd gehouden. Zowel de ruimen als alle overige vertrekken werden iedere dag grondig schoongemaakt en vervolgens geïnspecteerd. Ook in de scheepskeuken moesten corveediensten verricht worden, waaronder het schillen van enorme hoeveelheden aardappelen. Zoetwater was doorgaans op rantsoen en mocht alleen voor inwendig gebruik dienen, voor alle andere doeleinden werd zeewater gebruikt.

Het jassen van aardappelen op het ms "Sloterdijk"

Aandacht voor veiligheid stond ook hoog in het vaandel. Brandgevaar was altijd aanwezig, zodat aan het roken van sigaretten strenge regels waren verbonden. Peuken overboord gooien werd dan ook onmiddellijk en streng gestraft. De sloepenrol was een steeds terugkerende oefening, zodat men bij een eventuele scheepsramp zo snel mogelijk van boord kon. Zo vlak na het beëindigen van WO2 was deze sloepenrol erg belangrijk, want de zeemijnen waren nog lang niet allemaal geruimd. 

Sloepenrol op het ss "Empire Brent"

Ook werd er veel aandacht besteed aan onderricht en ontspanning. Onderricht was er in de vorm van Maleische taal, de normen en waarden in Ned.-Indië, algemene hygiëne en wapentechniek. Voor ontspanning werden er regelmatig filmvoorstellingen, cabaret- en toneelavonden en sportdagen georganiseerd.

Het programmablad voor de 'Volendammer Kermis'

 Neptunusfeest

Een steeds terugkerend ritueel bij het passeren van de evenaar was het Neptunusfeest. Bij dit spektakel werden willekeurig personen aangewezen, die de zogenoemde Neptunusdoop moeten ondergaan. Hierbij worden door Neptunus (God van alle zeeën) en zijn 'vrouwelijk' gevolg, alle 'uitverkoren' op een niet al te zachtzinnige manier onderhanden genomen. Dit alles gaat gepaard met enorme hoeveelheden zeep en zeewater, dat wordt gadegeslagen door een bijzonder enthousiaste menigte. De toeschouwers zijn natuurlijk allang blij dat ze zelf het slachtoffer niet werden. Na afloop wordt aan alle aanwezigen het Neptunusdiploma uitgereikt.

Neptunusdiploma uitgegeven op het ss "Waterman"

In 1951 waren nagenoeg alle militairen weer huiswaarts gekeerd, maar de vraag naar schepen voor emigranten- en repatriantenreizen zou nog enkele jaren voortduren.

Lijst met schepen

 Schepen voor zowel militaire- als repatriantentransporten waarop (mogelijk) boordgeld werd gebruikt