De troepentransportschepen
De troepentransportschepen waren voor een groot deel omgebouwde passagiers- en vrachtschepen. Er waren ook troepentransportschepen, maar die waren bij lange na niet toereikend om in totaal 120.000 militairen te kunnen vervoeren. Een schepen moesten eerst aangepast worden, zodat ook zij geschikt werden voor troepenvervoer. Bij de passagiersschepen ging dat ten koste van alle luxe, vrachtschepen waren een stuk eenvoudiger aan te passen. Om aan de vraag naar voldoende scheepsruimte te kunnen voldoen, moesten vanuit het buitenland ook schepen ingehuurd worden. Alle schepen tezamen voeren onder gezag van de Nederlandse regering (Ministerie van Oorlog).
Inspecteurs beoordelen zojuist een standy (boven) en een wasgelegenheid (onder) op het ms "Kota Baroe"
De slaapzalen, die zich in de scheepsruimen bevonden, waren bestemd voor militairen zonder of lage rang, de hutten voor officieren en onderofficieren. Vanwege de beperkte ruimte moest in de slaapzalen alles goed benut worden, de bedden (standy's of hangmatten) werden dan ook boven elkaar geplaatst, soms wel tot vijfhoog. De afstand in hoogte was ook minimaal, waardoor rechtop zitten vaak niet eens mogelijk was. Sommige slaapzalen moesten zelfs overdag voor andere doeleinden worden gebruikt en dan moest vanzelfsprekend iedere ochtend alles aan kant.
Administrateurs zijn in overleg in een van de hutten
Er waren soms zoveel militairen aan boord, dat zelfs eenrichtingsverkeer op sommige dekken nodig was. Vijftienhonderd militairen aan boord was normaal, maar dat konden er wel eens enkele duizenden zijn en dan moest alles in goede banen worden geleid. Zo moest ook het nuttigen van de maaltijd in diverse zittingen gebeuren.
Maaltijdenkaart (4e zitting) gebruikt aan boord van het ss "Nieuw Amsterdam"
Omdat de reis 3 tot 4 weken zou duren was de aankoop van een versnapering, rookwaren en toiletartikelen wenselijk. Op schepen als de "Johan van Oldenbarnevelt" was een winkeltje en zelfs een kapper aanwezig, maar op de kleinere en vrachtschepen was men al snel aangewezen op de CADI. Alcohol was tijdens de reis in principe verboden, maar ondanks dat kwam het soms toch voor. Voor betaling van al deze goederen was men in die periode aangewezen op boordgeld, dit geld werd ingevoerd omdat Nederlands geld meenemen buiten de landsgrenzen verboden was. Bij de allereerste reizen werd soms met Engels geld betaald, maar konden aankopen ook naderhand worden ingehouden op soldij.
Een biljetje dat gebruikt werd op een gecharterd schip (SMN)
Aan goede hygiëne waren tijdens de reis strenge regels verbonden. Tijdens dagelijkse corveediensten moesten de militairen vooral zorgen dat alles goed schoon werd gehouden. Zowel de ruimen als alle overige vertrekken werden iedere dag grondig schoongemaakt en vervolgens geïnspecteerd. Ook in de scheepskeuken moesten corveediensten verricht worden, waaronder het schillen van enorme hoeveelheden aardappelen. Zoetwater was doorgaans op rantsoen en mocht alleen voor inwendig gebruik dienen, voor alle andere doeleinden werd zeewater gebruikt.
Het jassen van aardappelen op het ms "Sloterdijk"
Aandacht voor veiligheid stond ook hoog in het vaandel. Brandgevaar was altijd aanwezig, zodat aan het roken van sigaretten strenge regels waren verbonden. Peuken overboord gooien werd dan ook onmiddellijk en streng gestraft. De sloepenrol was een steeds terugkerende oefening, zodat men bij een eventuele scheepsramp zo snel mogelijk van boord kon. Zo vlak na het beëindigen van WO2 was deze sloepenrol erg belangrijk, want de zeemijnen waren nog lang niet allemaal geruimd.
Sloepenrol op het ss "Empire Brent"
Ook werd er veel aandacht besteed aan onderricht en ontspanning. Onderricht was er in de vorm van Maleische taal, de normen en waarden in Ned.-Indië, algemene hygiëne en wapentechniek. Voor ontspanning werden er regelmatig filmvoorstellingen, cabaret- en toneelavonden en sportdagen georganiseerd.
Het programmablad voor de 'Volendammer Kermis'
Neptunusfeest
Een steeds terugkerend ritueel bij het passeren van de evenaar was het Neptunusfeest. Bij dit spektakel werden willekeurig personen aangewezen, die de zogenoemde Neptunusdoop moeten ondergaan. Hierbij worden door Neptunus (God van alle zeeën) en zijn 'vrouwelijk' gevolg, alle 'uitverkoren' op een niet al te zachtzinnige manier onderhanden genomen. Dit alles gaat gepaard met enorme hoeveelheden zeep en zeewater, dat wordt gadegeslagen door een bijzonder enthousiaste menigte. De toeschouwers zijn natuurlijk allang blij dat ze zelf het slachtoffer niet werden. Na afloop wordt aan alle aanwezigen het Neptunusdiploma uitgereikt.
Neptunusdiploma uitgegeven op het ss "Waterman"
In 1951 waren nagenoeg alle militairen weer huiswaarts gekeerd, maar de vraag naar schepen voor emigranten- en repatriantenreizen zou nog enkele jaren voortduren.
Lijst met schepen
Schepen voor zowel militaire- als repatriantentransporten waarop (mogelijk) boordgeld werd gebruikt
|
SCHEEPSNAAM |
MAATSCHAPPIJ |
IN DE VAART |
BOORDGELD |
| s.s. "Amarapoora" | P Henderson & Co | 1920 tot 1959 | |
| s.s. "Ampenan" | KRL / KJCPL | 1951 tot 1974 | |
| s.s. "Asturias" | Royal Mail Lines | 1926 tot 1957 | Biljetjes op naam (KRL) |
| s.s. "Alcantara" | Royal Mail lines | 1926 tot 1958 | |
| s.s. "Atlantis" | Royal Mail Lines | 1913 tot 1952 | |
| s.s. "Australia" | Lloyd Triestino | 1951 tot 1977 | |
| m.s. "Bali" | SMN | 1947 tot 1972 | |
| m.s. "Banka" | SMN | 1953 tot 1974 | |
| m.s. "Bantam" | KRL | 1939 tot ???? | |
| m.s. "Blitar" | KRL | 1949 tot ???? | |
| m.s "Bloemfontein" | VNS | 1934 tot 1959 | |
| m.s. "Boissevain" | KPM / KJCPL | 1937 tot 1968 | |
| m.s. "Borneo" | SMN | 1948 tot 1972 | |
| s.s. "Boschfontein" | VNS | 1934 tot 1958 | |
| t.s.s. "Cameronia" | Anchor Line | 1921 tot 1957 | |
| t.s.s. "Castel Bianco" | Sitmar | 1945 tot 1975 | |
| m.s. "Celebes" | SMN | 1943 tot 1974 | |
| m.s. "Cheshire" | Bibby Line | 1927 tot 1957 | |
| s.s. "Chitral" | P&O | 1925 tot 1953 | |
| s.s. "Cyrenia" | Hellenic Mediterrane Line (Panama) | 1912 tot 1957 | |
| m.s. "Dorsetshire" | Bibby Line | 1920 tot 1954 | |
| s.s. "Drente" | KRL | 1943 tot 1975 | |
| m.s. "Dundalk Bay" | P. Lenanghan & Sons | 1936 tot 1962 | |
| t.s.s. "Empire Brent" | Anchor-Donaldson | 1925 tot 1960 | |
| m.s. "Fairsea" | Alvion Steamship Comp. | 1941 tot 1969 | |
| s.s. "Friesland" | KRL | 1943 tot 1974 | |
| m.s. "Garoet" | KRL | 1948 tot 1972 | |
| t.s.s. "General Ballou" | U.S. Navy | 1945 tot 1981 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Black" | U.S. Navy | 1944 tot 1980 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Greely" | U.S. Navy | 1945 tot 1986 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Hersey" | U.S. Navy | 1944 tot 1988 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Howze" | U.S. Navy | 1944 tot 1981 | |
| t.s.s. "General Mac Gray" | U.S. Navy | 1944 tot 1987 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Muir" | U.S. Navy | 1945 tot 1989 | |
| t.s.s. "General Stewart" | U.S. Navy | 1945 tot ???? | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Stuart Heintzelmann" | U.S. Navy | 1945 tot 1984 | |
| t.s.s. "General Langfitt" | U.S. Navy | 1944 tot 1983 | |
| t.s.s. "General Sturgis" | U.S. Navy | 1944 tot 1980 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "General Taylor" | U.S. Navy | 1944 tot ???? | |
| m.s. "Georgic" | White Star Line | 1932 tot 1956 | |
| m.s. "Glaucus" | Blue Funnel Line | 1920 tot 1955 | |
| m.s. "Goya" | Ludwig Mowinckels | 1938 tot 1969 | Algemene biljetjes (SMN) |
| t.s.s. "Groote Beer" | SMN / HAL | 1944 tot 1970 | Algemene biljetjes |
| t.s.s. "Hellenic Prince" | China Hellenic Lines | 1928 tot 1954 | |
| m.s. "Indrapoera" | KRL | 1926 tot 1963 | Biljetjes op naam |
| Hr. Ms. "Jacob van Heemskerck" | Kon. Marine | 1939 tot ???? | |
| s.s. "Japara" | KRL | 1939 tot 1969 | |
| m.s. "Java" | SMN | 1939 tot 1963 | |
| s.s. "Johan de Witt" | SMN | 1920 tot 1958 | |
| m.s. "Johan van Oldenbarnevelt" | SMN | 1930 tot 1963 | |
| m.s. "Kedoe" | KRL | 1921 tot 1961 | |
| m.s. "Kertosono" | KRL | 1936 tot 1961 | |
| m.s. "Klipfontein" | VNS | 1939 tot 1953 | |
| m.s. "Kota Agoeng" | KRL | 1930 tot 1958 | |
| m.s. "Kota Baroe" | KRL | 1929 tot 1958 | |
| m.s. "Kota Gede" | KRL | 1928 tot 1958 | |
| m.s. "Kota Inten" | KRL | 1927 tot 1957 | Biljetjes op naam |
| s.s. "Langkoeas" | KRL | 1949 tot ???? | |
| s.s. "Laomedon" | Blue Funnel Line | 1912 tot 1949 | |
| s.s. "Limburg" | KRL | 1946 tot 1972 | |
| s.s. "Madoera" | SMN | 1922 tot 1958 | |
| m.s. "Maetsuycker" | KPM-KJCPL | 1937 tot 1974 | |
| s.s. "Maloja" | P&O | 1923 tot 1954 | |
| m.s. "Mapia" | SMN | 1923 tot 1958 | |
| m.s. "Mataram" | KRL | 1949 tot 1979 | |
| m.s. "Melampus" | NSMO | 1924 tot 1957 | |
| m.s. "Merwede" | Vinke & Co | 1940 tot ???? | |
| m.s. "Modjokerto" | KRL | 1946 tot 1972 | |
| m.s. "Nelly" | Car.Land & Shipping Corp. | 1941 tot 1977 | |
| m.s. "Napoli" | Achille Lauro | 1940 tot 1971 | |
| t.s.s. "New Australia" | SS&A Line | 1931 tot 1966 | |
| t.s.s. "Nieuw Amsterdam" | HAL | 1938 tot 1974 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "Nieuw Holland" | KPM-KJCPL | 1928 tot 1959 | |
| m.s. "Noesaniwi" | SMN | 1936 tot 1961 | |
| s.s. "Noordam" | HAL | 1938 tot 1967 | |
| m.s. "Ophir" | KPM | 1929 tot 1959 | |
| m.s. "Oranje" | SMN | 1939 tot 1979 | |
| t.s.s. "Ormonde" | Oriënt Line | 1918 tot 1952 | |
| s.s. "Orontes" | Orient Line | 1929 tot 1962 | |
| t.s.s. "Otranto" | Oriënt Line | 1925 tot 1957 | |
| s.s. "Overijssel" | KRL | 1946 tot 1972 | |
| s.s. "Oxfortshire" | Bibby Line | 1912 tot 1958 | |
| t.s.s. "Pasteur" | Comp. De Nav. Sud-Atlantique | 1939 tot 1980 | Algemene biljetjes (SMN) |
| m.s. "Poelau Laut" | SMN | 1929 tot 1959 | |
| s.s. "Radja" | SMN | 1946 tot ???? | |
| s.s. "Raki" | SMN | 1942 tot ???? | |
| s.s. "Ranchi" | P&O | 1925 tot 1953 | |
| s.s. "Rempang" | SMN | 1943 tot ???? | |
| s.s. "Riouw" | SMN | 1942 tot 1975 | |
| s.s. "Robert Fruin" | ???? | 1943 tot 1968 | |
| s.s. "Roebiah" | SMN | 1943 tot 1972 | |
| s.s. "Roepat" | SMN | 1946 tot 1967 | |
| s.s. "Roma" | CNSM | 1914 tot ???? | |
| s.s. "Rondo" | SMN | 1946 tot 1972 | |
| s.s. "Rotti" | SMN | 1946 tot 1972 | |
| m.s. "Ruys" | KPM / KJCPL | 1938 tot 1968 | |
| m.s. "Saparoea" | SMN | 1921 tot ???? | |
| m.s. "Sibajak" | KRL | 1927 tot 1959 | Biljetjes op naam |
| m.s. "Skaubryn" | I.M. Skaugen | 1951 tot 1958 | |
| d.e.m.s. "Skaugum" | I.M. Skaugen | 1940 tot 1972 | Algemene biljetjes (SMN) |
| m.s. "Slamat" | KRL | 1948 tot 1978 | |
| m.s. "Sloterdijk" | HAL | 1940 tot 1966 | |
| m.s. "Somersetshire" | Bibby Line | 1921 tot 1954 | |
| m.s. "Sommelsdijk" | HAL | 1939 tot 1965 | |
| m.s. "Stirling Castle" | Union Castle Line | 1936 tot 1966 | |
| m.s. "Sumatra" | SMN | 1943 tot 1968 | |
| m.s. "Sydney" | Achille Lauro | 1944 tot ???? | |
| m.s. "Tabian" | SMN | 1930 tot 1962 | |
| m.s. "Tabinta" | SMN | 1930 tot 1961 | |
| m.s. "Talisse" | SMN | 1930 tot 1961 | |
| m.s. "Tarakan" | SMN | 1930 tot 1960 | |
| m.s. "Tawali" | SMN | 1931 tot 1960 | |
| m.s. "Tegelberg" | KPM-KJCPL | 1938 tot 1968 | |
| m.s. "Telemachus" | Glenn Line | 1942 tot 1967 | |
| m.s. "Tjisadane" | KJCPL | 1931 tot 1962 | Biljetjes op naam |
| m.s. "Tosari" | KRL | 1919 tot 1953 | |
| Hr. Ms. "Tromp" | Kon. Marine | 1937 tot ???? | |
| m.s. "Tyndareus" | British Troopship | 1916 tot 1960 | |
| s.s. "Utrecht" | KRL | 1947 tot 1971 | |
| s.s. "Veendam" | HAL | 1923 tot 1953 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "Volendam" | HAL | 1922 tot 1952 | Biljetjes op naam |
| t.s.s. "Waterman" | KRL / HAL | 1945 tot 1970 | Biljetjes op naam |
| m.s. "Weltevreden" | KRL | 1937 tot 1963 | |
| m.s. "Willem Ruys" | KRL | 1947 tot 1994 | Biljetjes op naam |
| m.s. "Wonosari" | KRL-KJCPL | 1952 tot 1982 | |
| t.s.s. "Zeeland" | KRL | 1946 tot 1971 | |
| t.s.s. "Zuiderkruis" | KRL / SMN | 1945 tot 1969 | Biljetjes op naam |